Phân loại nguy cơ là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa phân loại nguy cơ

Phân loại nguy cơ là quá trình nhận diện, đánh giá và sắp xếp các mối nguy tiềm ẩn theo các mức độ rủi ro dựa trên những tiêu chí cụ thể như xác suất xảy ra, hậu quả, và mức độ tác động. Mục tiêu của hoạt động này là thiết lập mức độ ưu tiên trong việc phòng ngừa và kiểm soát nguy cơ, nhằm tối thiểu hóa tổn thất và thiệt hại tiềm tàng trong mọi lĩnh vực hoạt động.

Khác với việc chỉ đơn thuần nhận diện mối nguy, phân loại nguy cơ tạo ra một khung hệ thống giúp tổ chức hiểu rõ nguy cơ nào cần xử lý ngay, nguy cơ nào có thể theo dõi hoặc chuyển giao. Trong nhiều lĩnh vực như y tế, xây dựng, công nghiệp, tài chính và an ninh mạng, phân loại nguy cơ là một bước bắt buộc trong quy trình quản trị rủi ro tổng thể.

Ví dụ trong y tế, nguy cơ có thể là khả năng bệnh nhân bị biến chứng sau phẫu thuật; trong an toàn lao động, đó là khả năng xảy ra tai nạn do thiết bị không đạt tiêu chuẩn; còn trong tài chính, nguy cơ có thể là mất thanh khoản hoặc biến động tỷ giá ảnh hưởng đến danh mục đầu tư.

Vai trò và mục tiêu của phân loại nguy cơ

Phân loại nguy cơ đóng vai trò then chốt trong quản lý rủi ro, giúp tổ chức xây dựng kế hoạch hành động cụ thể và phân bổ nguồn lực hợp lý. Việc đánh giá và phân loại đúng mức độ nguy hiểm của từng mối nguy giúp tránh được hiện tượng đầu tư dàn trải hoặc phản ứng trễ với các mối đe dọa nghiêm trọng.

Các mục tiêu chính của việc phân loại nguy cơ bao gồm:

• Xác định và ưu tiên các nguy cơ có mức độ ảnh hưởng cao
• Hỗ trợ ra quyết định nhanh chóng trong tình huống khẩn cấp
• Giảm thiểu thiệt hại về người, tài sản, môi trường và danh tiếng
• Đáp ứng yêu cầu pháp lý và tiêu chuẩn ngành nghề

Các hệ thống quản lý quốc tế như ISO 31000 (quản lý rủi ro), ISO 14971 (rủi ro y tế), hay NIST RMF (quản trị an ninh mạng) đều đặt phân loại nguy cơ là một bước bắt buộc trước khi tiến hành xử lý hoặc chấp nhận rủi ro.

Các tiêu chí phân loại nguy cơ phổ biến

Mỗi tổ chức hoặc ngành nghề có thể sử dụng các tiêu chí phân loại khác nhau, tuy nhiên các tiêu chí phổ biến nhất thường bao gồm:

• Khả năng xảy ra (Probability): Nguy cơ có thể trở thành sự cố với tần suất hoặc xác suất như thế nào.
• Mức độ hậu quả (Impact): Khi xảy ra, nguy cơ sẽ gây ra tổn thất nghiêm trọng đến đâu, xét trên các phương diện như tài chính, con người, môi trường, uy tín.
• Mức độ phát hiện (Detectability): Khả năng tổ chức phát hiện hoặc kiểm soát nguy cơ đó trước khi nó trở thành sự cố thực tế.

Một công thức đơn giản được sử dụng để lượng hóa rủi ro là:

$R = P \times I$

Trong đó $R$ là mức độ rủi ro tổng thể, $P$ là xác suất xảy ra và $I$ là mức độ tác động. Tùy theo điểm số R mà nguy cơ được xếp loại là thấp, trung bình, cao hoặc nghiêm trọng.

Dưới đây là bảng ví dụ về ma trận phân loại nguy cơ định tính theo thang 5 bậc:

Khả năng xảy ra	Hậu quả nhẹ	Hậu quả trung bình	Hậu quả nghiêm trọng
Hiếm khi	Nguy cơ thấp	Nguy cơ thấp	Nguy cơ trung bình
Thỉnh thoảng	Nguy cơ thấp	Nguy cơ trung bình	Nguy cơ cao
Thường xuyên	Nguy cơ trung bình	Nguy cơ cao	Nguy cơ nghiêm trọng

Ma trận trên chỉ là một mô hình tham khảo, có thể được điều chỉnh linh hoạt tùy theo đặc thù lĩnh vực và quy mô tổ chức.

Phân loại nguy cơ trong lĩnh vực y tế

Trong y tế, phân loại nguy cơ có ứng dụng sâu rộng từ chẩn đoán, điều trị đến quản lý bệnh viện và y tế cộng đồng. Việc xác định mức độ nguy cơ của bệnh nhân cho phép nhân viên y tế ưu tiên cấp cứu, theo dõi sát sao và sử dụng nguồn lực y tế hợp lý.

Một ví dụ tiêu biểu là hệ thống phân tầng nguy cơ tim mạch của Hiệp hội Tim mạch châu Âu (ESC). Bệnh nhân được chia làm 4 nhóm:

1. Nguy cơ rất cao: người đã mắc bệnh tim mạch, bệnh thận mạn giai đoạn cuối, đái tháo đường kèm tổn thương cơ quan đích
2. Nguy cơ cao: người tăng huyết áp mức độ nặng, cholesterol LDL cao hoặc có tiền sử gia đình bệnh lý tim mạch sớm
3. Nguy cơ trung bình: có một số yếu tố nguy cơ nhưng chưa rõ tổn thương cơ quan đích
4. Nguy cơ thấp: người trẻ, không có yếu tố nguy cơ

Việc phân tầng như trên giúp quyết định phương án điều trị và mục tiêu kiểm soát như hạ huyết áp, giảm cholesterol LDL theo từng nhóm nguy cơ. Từ đó tối ưu hóa hiệu quả lâm sàng và giảm chi phí điều trị dài hạn.

Bên cạnh bệnh tim mạch, các lĩnh vực như ung thư học, nội tiết, sản khoa cũng có hệ thống phân loại nguy cơ riêng để hướng dẫn lâm sàng và sàng lọc cộng đồng.

Phân loại nguy cơ trong quản lý an toàn và môi trường

Trong các ngành công nghiệp như dầu khí, xây dựng, hóa chất hoặc khai thác khoáng sản, phân loại nguy cơ đóng vai trò quyết định trong việc đảm bảo an toàn cho người lao động, thiết bị và môi trường. Các mối nguy thường gặp bao gồm cháy nổ, rò rỉ hóa chất, tai nạn lao động, sập đổ công trình, ô nhiễm không khí và nguồn nước.

Hệ thống đánh giá HIRA (Hazard Identification and Risk Assessment) thường được áp dụng để phân tích nguy cơ trong các lĩnh vực này. Quy trình bao gồm:

1. Nhận diện mối nguy (hazard identification)
2. Phân tích rủi ro (risk analysis)
3. Phân loại và đánh giá mức độ rủi ro
4. Đề xuất biện pháp kiểm soát

Ví dụ, một cơ sở xử lý hóa chất có thể phân loại nguy cơ rò rỉ khí độc theo xác suất xảy ra (cao nếu đường ống đã cũ), mức độ hậu quả (nghiêm trọng nếu gần khu dân cư), và khả năng phát hiện (thấp nếu không có hệ thống cảm biến khí). Nguy cơ đó sẽ được xếp loại “cao” và cần ưu tiên xử lý.

Tham khảo chi tiết hướng dẫn của OSHA tại osha.gov/risk-assessment.

Phân loại nguy cơ trong an ninh mạng

Trong môi trường số hóa, phân loại nguy cơ trong an toàn thông tin ngày càng trở nên quan trọng. Các tổ chức phải đối mặt với hàng loạt mối đe dọa từ tấn công mạng, rò rỉ dữ liệu, phần mềm độc hại đến các lỗ hổng bảo mật nội bộ.

Khung tiêu chuẩn NIST SP 800-30 và ISO/IEC 27005 cung cấp phương pháp đánh giá và phân loại nguy cơ trong lĩnh vực an ninh mạng. Các yếu tố được xem xét bao gồm:

• Loại mối đe dọa (threat type): tấn công từ bên ngoài, vi phạm nội bộ, lỗi hệ thống
• Lỗ hổng tồn tại (vulnerability): thiết bị lỗi thời, phần mềm không cập nhật
• Tài sản bị ảnh hưởng (asset): dữ liệu cá nhân, hệ thống quản trị, cơ sở hạ tầng IT

Dưới đây là bảng ví dụ phân loại nguy cơ an ninh mạng dựa trên mức độ ảnh hưởng:

Nguy cơ	Xác suất	Hậu quả	Xếp loại
Phần mềm độc hại (Malware)	Thường xuyên	Trung bình	Nguy cơ cao
Rò rỉ dữ liệu do nhân viên	Thỉnh thoảng	Nghiêm trọng	Nguy cơ nghiêm trọng
Tấn công từ chối dịch vụ (DDoS)	Hiếm khi	Cao	Nguy cơ trung bình

Việc phân loại giúp doanh nghiệp ưu tiên các biện pháp như tăng cường tường lửa, đào tạo nhân viên, và sao lưu dữ liệu theo mức độ quan trọng của nguy cơ.

Các phương pháp đánh giá và phân loại nguy cơ

Các phương pháp phân loại nguy cơ có thể chia thành ba nhóm chính: định tính, bán định lượng và định lượng. Mỗi phương pháp có ưu – nhược điểm riêng và được chọn lựa tùy theo nguồn lực, mức độ phức tạp và yêu cầu của tổ chức.

Phương pháp	Đặc điểm	Ưu điểm	Nhược điểm
Định tính	Sử dụng mô tả bằng ngôn ngữ, không có số liệu cụ thể	Dễ áp dụng, nhanh chóng	Thiếu độ chính xác
Bán định lượng	Áp dụng thang điểm hoặc ma trận nguy cơ	Cân bằng giữa đơn giản và khoa học	Phụ thuộc vào chủ quan người đánh giá
Định lượng	Sử dụng mô hình toán học và dữ liệu thống kê	Chính xác, hỗ trợ ra quyết định chiến lược	Đòi hỏi dữ liệu lớn và công cụ chuyên biệt

Trong thực tế, nhiều tổ chức áp dụng kết hợp các phương pháp để đạt được hiệu quả đánh giá toàn diện và khách quan nhất.

Chu kỳ quản lý nguy cơ: Nhận diện, phân loại, ứng phó

Phân loại nguy cơ là một phần của chu kỳ quản lý rủi ro chuẩn hóa, thường bao gồm bốn bước: nhận diện, phân tích, phân loại và xử lý. Việc thực hiện đúng chu kỳ này giúp doanh nghiệp chủ động kiểm soát rủi ro và giảm thiểu tổn thất.

Chu kỳ chuẩn theo khuyến nghị của tiêu chuẩn ISO 31000 gồm:

1. Nhận diện nguy cơ: Thu thập dữ liệu, phỏng vấn chuyên gia, phân tích quy trình
2. Phân tích và phân loại: Ước tính xác suất và tác động để xếp loại
3. Ứng phó: Chọn chiến lược xử lý (loại bỏ, giảm nhẹ, chuyển giao hoặc chấp nhận)
4. Giám sát và rà soát: Cập nhật định kỳ khi có thay đổi

Chu kỳ này cần được tích hợp vào hệ thống quản trị doanh nghiệp để đảm bảo tính liên tục và khả năng thích ứng với rủi ro mới phát sinh.

Các công cụ và phần mềm hỗ trợ

Việc đánh giá và phân loại nguy cơ hiện nay không chỉ dựa vào quy trình thủ công mà còn được hỗ trợ mạnh mẽ bởi các nền tảng phần mềm chuyên dụng. Những công cụ này giúp tự động hóa quy trình, minh bạch dữ liệu và nâng cao hiệu quả ra quyết định.

• LogicGate Risk Cloud: Giao diện trực quan, tích hợp kiểm soát nội bộ và cảnh báo rủi ro theo thời gian thực
• MetricStream: Giải pháp doanh nghiệp hỗ trợ quản lý rủi ro, tuân thủ và kiểm toán
• SAP GRC Risk Management: Tích hợp trong hệ thống ERP giúp liên kết chặt giữa tài chính, vận hành và quản trị rủi ro

Các phần mềm này hỗ trợ việc lập bản đồ nguy cơ (risk map), phân quyền truy cập dữ liệu, phân tích xu hướng và báo cáo tức thì, giúp tổ chức phản ứng nhanh và chính xác hơn với biến động nguy cơ.

Tài liệu tham khảo

1. ISO. (2018). ISO 31000:2018 Risk Management – Guidelines.
2. NIST. (2022). Guide for Conducting Risk Assessments – SP 800-30. Truy cập từ: nist.gov
3. OSHA. (2023). Risk Assessment Tools. Truy cập từ: osha.gov
4. ESC. (2021). Cardiovascular Risk Stratification Guidelines. Truy cập từ: escardio.org
5. LogicGate. (2023). Risk Cloud Documentation. Truy cập từ: logicgate.com
6. MetricStream. (2023). Enterprise Risk Management Platform. Truy cập từ: metricstream.com
7. SAP. (2023). GRC Risk Management Overview. Truy cập từ: sap.com